Vấn đề dinh dưỡng học đường ngày càng được Đảng, Nhà nước
và toàn xã hội quan tâm (Ảnh: NG)
Ở Việt Nam, trong những năm qua Đảng và nhà nước ta rất quan tâm đến vấn đề dinh dưỡng học đường, được thể hiện rõ nhất qua các chính sách liên quan đến việc tăng cường công tác dinh dưỡng như: Quyết định số 641/QĐ-TTg ngày 28 tháng 4 năm 2011 của Thủ tướng chính phủ về việc phê duyệt Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011 – 2030; Quyết định số 41 /QĐ-TTg ngày 08/01 /2019 của Thủ tướng Chính phủ phe duyệt Đề án "Bảo đảm dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên để nâng cao sức khỏe, dự phòng bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tốc nghẽn mạn tính và hen phế quản giai đoạn 2018- 2025".
Vận động tích cực là tổng số hoạt động vận động mà chúng ta thực hiện trong cuộc sống hằng ngày và trong suốt cả cuộc đời của mỗi con người. Những hoạt động ấy bao gồm tổng hợp các tố chất thể lực tham gia như sức nhanh, sức mạnh, sức bền, khéo léo và mềm dẻo. Tùy thuộc hoạt động khác nhau mà sự biểu hiện của tố chất thể lực này hay tố chất thể lực kia nhiều hay ít.
Bên cạnh đó vận động tích cực còn bao hàm cả khả năng động não, chủ động tư duy và sáng tạo của mỗi người trong việc học và tự học để nâng cao tri thức cho chính bản thân mình. Như vậy, vận động tích cực chính là điều kiện cần thiết cho sự phát triển và hoàn thiện thể chất của cơ thể con người. Vận động tích cực không phân biệt lứa tuổi, giới tính và trình độ luyện tập, nó diễn ra trong suốt cả đời người.
Để có được những con người phát triển toàn diện cả về thể chất và tinh thần, chúng ta phải quan tâm giáo dục toàn diện ngay từ khi học sinh mới cắp sách đến trường. Bên cạnh việc trang bị tri thức cho các em, chúng ta còn phải tổ chức hoạt động GDTC đầy đủ, để trang bị cho các em vốn kỹ năng, kỹ xảo vận động phong phú và quan trọng trong đời sống, cùng những tri thức có liên quan, cũng như giáo dục các tố chất thể lực cần thiết, để các em có cơ thể khỏe mạnh, cân đối,… GDTC trường học thực hiện tốt sẽ giúp giải quyết các nhiệm vụ giáo dục chung như đạo đức, thẩm mỹ, lao động…, tốt hơn, đồng thời đây cũng là phương tiện rèn luyện có tác dụng tăng cường sức khỏe chung và duy trì hoạt động sống một cách bình thường, lành mạnh.
Các em học sinh được rèn luyện tốt sẽ ít ốm đau hơn và vì vậy, có thể tập luyện thường xuyên, có sức đề kháng cao trong điều kiện khí hậu thời tiết phức tạp đòi hỏi phải có sự thích nghi nhanh. Mặt khác, việc tích cực tham gia tập luyện trong nhà trường sẽ giúp học sinh tránh xa được những thói hư tật xấu và những hiện tượng tiêu cực ngoài xã hội.
Theo các nhà khoa học hàng đầu về TDTT, nếu thiếu vận động sẽ dẫn đến suy giảm sức khỏe, sức đề kháng thấp và cơ thể phát triển không bình thường. Sự vận động tích cực của học sinh phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: điều kiện kinh tế của gia đình và xã hội, công tác GDTC trong nhà trường, hoạt động của các câu lạc bộ TDTT ngoài trường, sự quan tâm của gia đình và xã hội đối với hoạt động của các em, … Ngoài ra còn một yếu tố không thể thiếu được đó là thái độ tự giác, chủ động và hứng thú của các em trong suốt quá trình học tập và rèn luyện.
GDTC trong trường học là nội dung quan trọng, góp phần rèn luyện thể lực cho học sinh, từ đó nâng cao tính tự giác, chủ động rèn luyện, giúp các em bảo đảm sức khỏe cho hoạt động học tập và phát triển thể lực, góp phần đào tạo con người toàn diện đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước.
Đối với thế hệ trẻ, đặc biệt như mầm non và trung học, GDTC và thể thao càng quan trọng hơn bao giờ hết. Vì đây là thời kỳ nhạy cảm nhất để phát triển và hoàn thiện thể chất, nhân cách trong cuộc đời của mỗi con người. GDTC trong nhà trường có ý nghĩa to lớn trong việc phát huy và bồi dưỡng nhân tố con người. Bởi vậy, không chỉ phụ huynh mà thầy cô cũng cần chú trọng hơn việc nâng cao rèn luyện thể chất của trẻ. Thầy cô nên gia tăng các hoạt động TDTT, hay đơn giản hơn là thầy cô có thể tích hợp nhiều các hoạt động thể chất vào việc học cho trẻ. Điều này vừa tạo điều kiện cho trẻ rèn luyện sức khỏe lại vừa giúp trẻ củng cố kiến thức, nhớ lâu hơn trong việc học tập.
Ở Việt Nam hiện nay, việc triển khai mô hình bữa ăn học đường còn rất ít, chủ yếu trên quy mô nhỏ, chưa kết hợp nhiều giải pháp để có thể thực hiện được toàn diện bữa ăn học đường, giáo dục dinh dưỡng trên diện rộng và trong thời gian đủ dài để có thể đánh giá về tính khả thi và hiệu quả đối với sức khỏe, kinh tế và xã hội, cũng như chưa có sự kết hợp dinh dưỡng học đường và giáo dục dinh dưỡng. Chúng ta cũng chưa có Luật bữa ăn học đường như Nhật Bản.
Tuy nhiên, Bộ Y tế và Bộ Giáo dục & Đào tạo cũng đã phối hợp trong việc xây dựng các hướng dẫn, thông tư, tài liệu và thực đơn về bữa ăn học đường. Với bậc học mầm non thì việc triển khai bữa ăn học đường đã có kinh nghiệm và thuận lợi hơn so với bậc trung học, vì theo quy định cơ sở giáo dục mần non vừa có chức năng dạy học và nuôi dưỡng, giáo viên mầm non cũng được đào tạo về dinh dưỡng và nuôi dưỡng trẻ, tiêu chuẩn bữa ăn bán trú của trường mầm non đã được quy định và điều chỉnh theo Thông tư 28 năm 2016 của Bộ GD&ĐT. Với bậc trung học, thì việc tổ chức bữa ăn học đường là xuất phát từ nhu cầu xã hội, vì vậy còn rất nhiều khó khăn về cơ sở vật chất: Hiện nay chỉ có khoảng một nửa trường trung học có đủ cơ sở vật chất để tổ chức bữa ăn bán trú tại trường, còn khoảng gần một nửa trường trung học phải sử dụng dịch vụ cung cấp suất ăn của các công ty dịch vụ. Ban Giám hiệu cũng chưa có nhiều kinh nghiệm và được đào tạo bài bản về tổ chức bữa ăn học đường một cách khoa học, hợp lý. Phần lớn thực đơn được xây dựng dựa theo kinh nghiệm của nhân viên bếp và mức thu ăn bán trú, nên một số trường khu vực miền núi, cao nguyên, nông thôn … thậm chí các trường chưa có đủ cơ sở vật chất, nhân lực và đào tạo chuyên môn vẫn phải tổ chức bữa ăn bán trú để đáp ứng nhu cầu của phụ huynh và xã hội.
Tuy nhiên, với điều kiện kinh tế xã hội hiện nay Việt Nam không thể ngay lập tức áp dụng Luật dinh dưỡng học đường như Nhật Bản vì sẽ không phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam, mà cần nghiên cứu các mô hình phù hợp với thực trạng kinh tế, xã hội, tình trạng dinh dưỡng, thói quen ẩm thực của từng địa phương (bao gồm các điều kiện cần và đủ để triển khai một cách toàn diện nhất bữa ăn học đường: cơ sở vật chất, nhân lực, đào tạo chuyên môn, thanh tra, giám sát và mức thu phù hợp đảm bảo thực đơn cân bằng dinh dưỡng), nhất là trong giai đoạn hiện nay tỷ lệ thừa cân béo phì có xu hướng tăng nhanh ở khu vực nông thông và thành thị. Trong khi đó, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi vẫn còn rất cao ở khu vực miền núi, cao nguyên, vùng khó khăn. Giải quyết gánh nặng kép về dinh dưỡng học đường giai đoạn này, đặc biệt khi xu thế gánh nặng kép đã thay đổi nghiên về thừa cân, béo phì cần phải có các giải pháp chiến lược về bữa ăn học đường, giáo dục dinh dưỡng, GDTC và cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường để từng bước cải thiện cơ sở vật chất, nhân lực, kiện toàn tổ chức bữa ăn học đường, thay đổi thói quen, hành vi ăn uống, luyện tập để giúp trể tăng trưởng tốt về chiều cao, kiểm soát cân nặng và có thói quen ăn uống lành mạnh, nếp sống năng động. Chính vì vậy, giai đoạn này cần thực hiện mô hình điểm với các điều kiện kinh tế xã hội khác nhau ở các vùng sinh thái khác nhau để nghiên cứu các điều kiện cần và đủ triển khai mô hình điểm kết hợp giữa dinh dưỡng học đường và GDTC với mục tiêu phát triển toàn diện, nâng cao tầm vóc và phòng bệnh không lây nhiễm cho trẻ lứa tuổi học đường. Từ đó, từng bước mở rộng mô hình điểm với sự tham gia của gia đình và xã hội kết hợp với thay đổi nhận thức và hành vi ăn uống khoa học và lành mạnh để tiến tới xây dựng chính sách dinh dưỡng học đường phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam.
Mô hình điểm “Bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng hợp lý kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh và sinh viên Việt Nam” thuộc Đề án “Bảo đảm dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên nâng cao sức khỏe, dự phòng bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và hen phế quản giai đoạn 2018 – 2025” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 41/QĐ-TTg ngày 08 tháng 01 năm 2019.
Mô hình điểm là sự kết hợp giữa chế độ dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực, nhằm giải quyết được bài toán gánh nặng kép hiện nay ở Việt Nam đó là: thiếu dinh dưỡng dẫn đến thấp còi hay thừa dinh dưỡng (năng lượng do hoạt động thể lực ít) dẫn đến béo phì.
Dinh dưỡng hợp lý và vận động tích cực chính là điều kiện cần thiết cho sự phát triển trí lực và hoàn thiện thể chất của cơ thể con người, tăng cường hệ miễn dịch, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh. Giai đoạn quyết định sự phát triển tối đa các tiềm năng di truyền liên quan đến tầm vóc thể lực và trí tuệ, thời điểm trẻ tích lũy chất dinh dưỡng cần thiết chuẩn bị cho giai đoạn dậy thì tiếp theo. Vì vậy, cần phải đảm bảo sự phát triển toàn diện về thể lực và trí tuệ - cơ sở để trẻ khám phá thế giới trí thức của nhân loại và có những trải nghiệm thú vị từ cuộc sống.
Ngô Giang (t/h)