Tòa án trọng tài thể thao (viết tắt tiếng Pháp là TAS), cho phép VĐV người Nam Phi Oscar Pistorius tham gia Thế vận hội Olympic mùa hè London 2012 (sau khi xem xét liệu bộ phận giả của anh có mang lại cho anh lợi thế không công bằng hay không). Phán quyết này đã thay đổi cách hàng triệu người hiểu về khái niệm bình đẳng cạnh tranh.
Bắt đầu từ ngày 1/7, bộ luật mới sẽ thay đổi khung thời gian, thủ tục và định nghĩa về công lý thể thao
Vụ việc đó chỉ là một trong số nhiều minh họa cho tác động thực sự của tòa án này, nơi quyết định số phận của sự nghiệp, quy định, sự kiện và danh tiếng mà không cần máy quay hay sân vận động. Và kể từ ngày 1/7/2025, tòa án này sẽ hoạt động theo phiên bản sửa đổi của Bộ luật trọng tài, một văn bản nền tảng điều chỉnh hoạt động của tòa án và hiện đưa ra các cải cách nhằm hợp lý hóa các quy trình, tăng cường tính minh bạch và củng cố tính hợp pháp của mỗi quyết định.
Một trong những thay đổi quan trọng sẽ là xác thực chính thức nền tảng nộp hồ sơ điện tử. Theo Điều R31 mới, các hồ sơ nộp kỹ thuật số sẽ có hiệu lực pháp lý đầy đủ nếu đáp ứng các yêu cầu đã thiết lập. Trong những trường hợp như trường hợp của Simona Halep, người đã bảo vệ chống lại lệnh trừng phạt doping dựa trên việc nộp bằng chứng khoa học khẩn cấp, kênh kỹ thuật số này sẽ không còn chỉ là hình thức đơn thuần mà trở thành công cụ bảo vệ hiệu quả, có khả năng quyết định trong việc đảm bảo một phán quyết công bằng.
Song song đó, Điều R54 sẽ xác định lại các tiêu chí để chỉ định trọng tài. Khi bộ luật mới có hiệu lực, chủ tịch bộ phận sẽ được yêu cầu xem xét rõ ràng về kinh nghiệm, tính đa dạng và sự luân chuyển khi xác nhận các thành viên hội đồng. Hơn nữa, trong các môn thể thao duy trì danh sách chuyên gia, những điều này phải được ưu tiên trừ khi có lý do chính đáng.
Điểm này có liên quan đặc biệt đến vụ việc VĐV chạy bộ người Nam Phi Caster Semenya, người không chỉ gây ra tranh cãi toàn cầu mà còn phơi bày những căng thẳng giữa các quy định, bản sắc và sinh học. Trong bối cảnh đó, thành phần hội đồng sẽ không còn là vấn đề kỹ thuật nhỏ nữa và từ tháng 7, bộ luật mới sẽ củng cố tầm quan trọng của nó bằng cách đưa các tiêu chí này vào khuôn khổ chuẩn mực của trọng tài thể thao.
Bộ luật mới cũng sẽ giới thiệu một thủ tục nhanh chóng, được chính thức hóa theo Điều R44.4. Nếu cả hai bên đồng ý, hội đồng trọng tài có thể đặt ra thời hạn ngắn hơn và hành động nhanh hơn. Cơ chế này có thể chứng minh là quyết định trong các giải đấu có lịch thi đấu sắp tới hoặc trong các trường hợp như trường hợp của Manchester City, đội đã kháng cáo lên Tòa án trọng tài thể thao về lệnh trừng phạt loại câu lạc bộ khỏi các cuộc thi đấu châu Âu. Trong trường hợp đó, bất kể bản án là gì, thì phản ứng kịp thời đã giúp duy trì cuộc thi. Trong công tác trọng tài, cũng như trong mọi hình thức công lý, việc đúng hạn cũng quan trọng: một phán quyết chậm trễ có thể khiến mọi biện pháp khắc phục trở nên vô nghĩa và trong một số trường hợp, gây ra tác hại không thể khắc phục được.
Theo cùng một cách tăng cường tốc độ như một sự đảm bảo về mặt cấu trúc và không yêu cầu thỏa thuận giữa các bên, Điều R46 sẽ lần đầu tiên áp dụng khung thời gian tối đa chính thức để ban hành quyết định: ba tháng kể từ khi nhận được hồ sơ, có thể gia hạn thêm một tháng. Nếu không đáp ứng được thời hạn, hội đồng có thể bị bãi nhiệm và phí của hội đồng sẽ giảm. Biện pháp cụ thể này sẽ biến nhu cầu về hiệu quả thành văn bản. Giống như bất kỳ hình thức công lý nào khác, công lý thể thao không thể đến muộn.
Minh bạch tài chính cũng sẽ được thúc đẩy. Điều R64.4 sẽ buộc Tòa án trọng tài thể thao phải cung cấp bản phân tích chi tiết về tất cả các trọng tài, chi phí liên quan đến khẩu phần ăn – lệ phí, đi lại, đánh giá của chuyên gia, chi phí hành chính, nhân chứng, phiên dịch viên – và thông báo cho các bên trong một khoảng thời gian hợp lý. Điều này sẽ thể hiện sự tiến bộ về khả năng dự đoán tài chính, đặc biệt được các VĐV và tổ chức có nguồn lực hạn chế coi trọng.
Thay đổi quan trọng cuối cùng cho phép công bố các phán quyết trọng tài, trừ khi có thỏa thuận bảo mật. Điều này có nghĩa là Tòa án trọng tài thể thao không chỉ hành động mà còn được nhìn thấy, hiểu và công khai để giám sát. Vào thời điểm tính hợp pháp quan trọng ngang với các quy tắc, bước đi này báo hiệu sự hiện đại hóa của thể chế và đáp ứng kỳ vọng của đối tượng được thông tin và đòi hỏi nhiều hơn, những người tìm kiếm sự minh bạch trong các quyết định ảnh hưởng đến nền kinh tế, giá trị, bản sắc và cảm xúc của thể thao. Mỗi phán quyết không chỉ giải quyết tranh chấp mà còn để lại tác động lâu dài đến lịch sử chung của hàng triệu người.
Bộ luật mới sẽ không viết lại câu chuyện của từng trường hợp mà sẽ học hỏi từ chúng để tạo ra các quy tắc rõ ràng hơn cho tương lai. Ngày nay, trọng tài trong thể thao có nghĩa là giải quyết các thách thức hiện tại, các vấn đề cấp bách và sự nhạy cảm đang phát triển. Công việc quan trọng, thường diễn ra trong im lặng này bắt đầu từ sớm, bằng cách soạn thảo các quy định.
A.T biên dịch, ảnh insidethegames